Libraries, archives and museums around the globe are exposed to risks stemming from environmental conditions and human-driven potential hazards. Since an emergency/disaster immediately breaks out, the four key principles of disaster management, namely preparedness, damage reduction, intervention and improvement, should strictly be defined proactively, planned and necessary measures should be taken beforehand. In a well set-up Library, Archive ( information and documentation centers) and Museum Risk Management, it is important to define the hazards and prioritize them after the assessment of the risks that may be posed by such hazards. Again based on this management system, continuous improvement through Plan-Do-Check-Act (PDCA) cycles should be aimed. Risk analyses should be performed in consideration of the incidence frequency, severity and duration of emergency/ disasters; number of collection, library and archive items; number of workers; number of users; building characteristics (structural quality, quality of non-structural elements, geological condition of soil, etc.) as well as the properties of hazardous facilities surrounding the building. Separate strategies to control each risk originating from hazards (aimed at controlling the risks in the short, medium and long term) should be defined. In this study, the importance of risk analysis and risk assessment for Libraries, Archives and Museums under the Occupational Health and Safety Law no 6331 has been emphasized, and a sample risk analysis based on the 5x5 risk matrix method is presented.
Tüm dünyada kütüphane, arşiv ve müzeler, çevresel koşullar ve insan kaynaklı potansiyel tehlikelere bağlı risklerle karşı karşıyadır. Bir acil durum / afet ise aniden meydana geldiğinden afet yönetiminin dört ilkesi olan hazırlıklı olma, zarar azaltma, müdahale ve iyileştirme aşamalarının mutlaka önceden proaktif yöntemlerle tanımlanması, planlanması ve önlemlerin alınması gerekmektedir. Başarılı bir Kütüphane, Arşiv (bilgi ve belge merkezleri) ve Müze Risk Yönetiminde tehlikelerin tanımlanarak bunlardan kaynaklanabilecek risklerin analizinden sonra önceliklendirilmesi önemlidir. Yine bu yönetim sistemine bağlı olarak Planlama, Uygulama, Kontrol etme ve Gözden Geçirme (PUKO) döngüleriyle sürekli iyileştirme amaçlanmalıdır. Acil durum / afetlerin meydana gelme sıklığı, büyüklüğü, süresi, kütüphane, arşiv, müze binasının büyüklüğü, koleksiyon, kütüphane ve arşiv malzemesi sayısı, çalışan sayısı, kullanıcı sayısı, binanın özelliği (yapı kalitesi, yapısal olmayan malzemelerin kalitesi, jeolojik açıdan zeminin durumu vb.), bina çevresindeki tehlikeli tesislerin özellikleri de dikkate alınarak risk analizleri yapılmalıdır. Tehlikelerden kaynaklanan her bir riskin kontrolü amacıyla ayrı ayrı stratejiler (kısa, orta ve uzun vadeli olarak risklerin kontrolünü amaçlayan) belirlenmelidir. Çalışmada, Kütüphane, Arşiv ve Müzelerde 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında risklerin analizi ve risklerin değerlendirilmesi konularının önemi vurgulanmış, 5x5 risk matrisi yöntemiyle uygulanan bir risk analizi önerisi sunulmuştur. Bu çalışmada 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunundaki mevzuat kapsamında kütüphane, arşiv ve müze binalarındaki sağlık ve güvenlik riskleri değerlendirilmiş, mevcut risklerin kabul edilebilir düzeye indirilebilmesi için alınması gereken önlemler belirlenmiştir. Bu amaç için 5x5 Risk Değerlendirme Tablosu yöntemi kullanılmıştır. Uygulamanın tüm kütüphane ve arşiv binaları için kullanılabilir olması ve bir örnek teşkil edebilmesi için belirli bir bina yerine herhangi bir kütüphane, arşiv ve müze binasında karşılaşılabilecek riskler değerlendirilmiştir. Risk değerlendirmesi çalışmasında hem çalışanlara hem de koleksiyon ve kütüphane, arşiv malzemesine zarar verebilecek riskler değerlendirilmiştir. Çalışanlar ve koleksiyonlar için ayrı ayrı 5er adet olmak üzere toplam 10 adet risk faktörü belirlenmiştir. Şüphesiz ki kütüphane, arşiv ve müze binalarına yönelik yüzlerce tehlike ve bunlara bağlı kayıplarla sonuçlanabilecek riskler tanımlanabilir. Ancak çalışmada en çok karşılaşılan tehlikelerden sadece 5i üzerinde odaklanılarak bir modelin geliştirilmesi amaçlanmıştır. En basit risk analizi yöntemi olan kontrol formlarıyla, 5x5 matris, Fine-Kinney, Hata Türü Etki Analizi (FMEA) gibi risk analiz yöntemleriyle kütüphane, arşiv ve müze binalarındaki tüm risklere yönelik yapılacak risk analiz sonuçlarına göre risklerin kategorize edilmesi gerekir. Bu çalışmalarda tüm çalışanlar eğitilmeli, bina genelinde bir davranış değişikliğine gidilmesi yani bir risk kültürünün oluşturulması sağlanmalıdır. Risk analizleri sonucunda elde edilen skorlar sürekli gözden geçirmelerle (tanımlanan süre içinde) daha aşağı değerlere çekilerek riskleri minimize etme yoluna gidilmelidir. Ülkemizde yürürlükte olan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve ilgili yönetmeliklerden İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik, Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik gibi mevzuat hükümleri doğrultusunda kütüphane, arşiv ve müze binalarında öncelikle çalışanlar olmak üzere bina ve eklentilerinde bulunan koleksiyonlar ile kütüphane / arşiv malzemesinin güvenliklerinin sağlanması ile mevcut tehlikelerin belirlenerek, bu tehlikelere bağlı oluşabilecek risklerin en aza indirilmesi ya da tamamen ortadan kaldırılması sağlanmalıdır. Çalışma ile 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu uygulamalarının kütüphane, arşiv ve müze binalarında dikkate alınması vurgusu yapılarak, çalışanların çalışma koşullarının iyileştirilmesi ile müze koleksiyonları ve kütüphane, arşiv malzemesinin korunmasında binalarda alınması gerekli İş Sağlığı ve Güvenliği önlemlerine dikkat çekilmiştir
